Sinh hoạt khoa học chủ đề “Các tác dụng phụ và biến chứng do xạ trị”

BVK - Sáng ngày 27/09, tại cơ sở Tân Triều, Bệnh viện K tổ chức sinh hoạt khoa học chủ đề “Các tác dụng phụ và biến chứng do xạ trị”. Tại buổi thảo luận, TS. BS Võ Văn Xuân, Trưởng khoa Xạ 5 đã có bài trình bày rất chi tiết và đem lại nhiều thông tin hữu ích cho người bệnh về việc điều trị ung thư bằng phương pháp xạ trị hay chăm sóc người bệnh sau xạ trị. 

Xạ trị còn được gọi là liệu pháp xạ, có thể được áp dụng đơn lẻ hoặc kết hợp với các phương pháp khác như phẫu thuật, hóa trị hoặc thuốc. Xạ trị sử dụng năng lượng cao hoặc các sóng (tia X, tia gamma,..) chiếu vào khối u ung thư nhằm tiêu diệt tế bào ung thư. Tác dụng của xạ trị ung thư là giết chết vật chất di truyền trong các tế bào ung thư dẫn tới làm mất khả năng phát triển và lây lan của chúng.

Các bác sĩ thực hiện cần được đào tạo chuyên về xạ trị để xác định đúng liều lượng bức xạ mà bệnh nhân có thể nhận, từ đó đưa ra chỉ định phù hợp. Về cơ bản liều lượng tia xạ cần căn cứ vào từng ca cụ thể, thể trạng bệnh nhân, loại ung thư và vị trí khối u. Cần đưa tia xạ với liều lượng phù hợp tới vùng có khối u càng chính xác càng tốt, đồng thời đảm bảo an toàn cho những tế bào lành xung quanh.

Các biến chứng của xạ trị: 

• Biến chứng sớm hay cấp tính: Thường thấy trên các tế bào cơ thể có tốc độ tăng trưởng nhanh như tế bào niêm mạc, da, tủy xương. Xuất hiện trong hoặc ngay sau xạ trị và tăng dần nếu vẫn tiếp tục xạ, đạt mức cao nhất ở tuần thứ 5 đến tuần thứ 7. Thông thường sẽ hồi phục khi kết thúc xạ trị và không để lại di chứng. Tác dụng phụ này có thể kéo dài hoặc nặng hơn nếu có hóa trị kèm theo.

• Biến chứng muộn hay mạn tính: Tế bào chết đi với biểu hiện là teo mô hoặc tạng hay xơ hóa. Thông thường việc này diễn tiến chậm trong nhiều tháng, nhiều năm nhưng không hồi phục, gây ảnh hưởng hoặc làm mất chức năng của tạng.

Một số tác dụng phụ khi xạ trị 

- Rụng tóc

- Mệt mỏi

- Các biểu hiện trên da xuất hiện khi xạ trị gồm khô, ngứa, phát ban, đỏ, sẫm màu, phồng rộp, nứt... do tác dụng của phóng xạ trên các tế bào sản xuất sắc tố của da.

- Viêm miệng, làm khô miệng và mất vị giác có thể là do phóng xạ làm tổn thương các tuyến nước bọt và các nhú vị giác bên trong miệng. Những tác dụng phụ này có thể hết sau khi kết thúc điều trị, nhưng trong một số trường hợp, chúng có thể kéo một thời gian dài.

- Xạ trị trên một phạm vi lớn trong não đôi khi có thể gây thay đổi chức năng não có thể dẫn đến mất trí nhớ, giảm ham muốn tình dục hoặc thích ứng kém với khí hậu lạnh. Người bệnh cũng có thể gặp những triệu chứng như buồn nôn, loạng choạng, thay đổi thị giác.

- Khi xạ trị ở ngực, phổi có thể bị ảnh hưởng. Thay đổi sớm có thể gặp là giảm lượng surfactant, là một chất của phổi giúp đường dẫn khí được mở thông thoáng. Giảm surfactant làm cho phổi không thể nở ra hết mức được gây thở ngắn hoặc ho. Tùy thuộc vào vị trí xạ trị, một số bệnh nhân còn có thể thấy khó nuốt. Ngoài ra xơ hóa phổi cũng là một tác dụng phụ nếu có một vùng lớn ở phổi tiếp xúc với phóng xạ.

- Xạ trị ở ngực và bụng có thể gây phù nề và viêm thực quản, dạ dày hoặc ruột gây ra các triệu chứng như đau bụng, buồn nôn, nôn, hoặc tiêu chảy.

“Ung thư đối với gia đình và xã hội là rất nặng nề, việc chăm sóc bệnh nhân bị ung thư là một công việc hết sức cần thiết về mặt bệnh lý và cả tâm lý. Xạ trị là một trong các phương pháp chính để điều trị bệnh ung thư. Xạ trị có thể chỉ định điều trị triệt căn hoặc phối hợp với các phương pháp khác (phẫu thuật, nội khoa) hoặc điều trị triệu chứng. Có nhiều tác dụng phụ và các biến chứng có thể xảy ra trong quá trình xạ trị. Dự phòng các biến chứng cần phải có sự chăm sóc ban đầu và xử lý sớm các triệu chứng xảy ra trong quá trình xạ trị. Đặc biệt, cần có sự phối hợp tốt giữa thầy thuốc, gia đình và bệnh nhân để điều trị các biến chứng và xử trí các tác dụng phụ do xạ trị.”

Với cách truyền đạt dễ hiểu, cặn kẽ và nhiều ví dụ minh họa rất thực tế trong quá trình điều trị, người bệnh tham gia đã nắm được những kiến thức cơ bản về các tác dụng phụ và biến chứng do xạ trị, biết cách tự theo dõi, chăm sóc và hạn chế các tác dụng phụ do xạ trị gây nên. Ngoài ra cũng giúp các bệnh nhân có tâm lý vững vàng, yên tâm tiếp tục điều trị bệnh.